روی دیگر فناوری‌های جدید
کنفرانس‌های فناورانه دنیا نظیر کنگره جهانی موبایل روی دیگر غیرفناورانه‌ای هم دارند
رسیدن به روی دیگر فناوری هایی که در دنیا ارائه می‌شود اغلب کار سخت و پیچیده‌ای است. امسال در کنفرانس MWC2024 هم فناوری‌های مختلفی ارائه شد که این فناوری‌ها روی دیگری هم دارد. مخاطب اصلی همایش جهانی موبایل عمدتاً فناوران و تکنوکرات‌ها هستند. توجه این دست افراد در این همایش‌ها بیشتر معطوف به ابعاد فنی همایش است. در این مقاله به دنبال نشان دادن روی دیگر فناوری‌ها و کسب‌وکارهای معرفی شده هستیم. مواردی که ممکن است از نگاه فناوران و تکنوکرات‌ها زیاد به چشم نیاید اما این از اهمیت این ابعاد کم نخواهد کرد. بافت یا زمینه یکی از مهمترین این ابعاد است. دنیایی که این فناوری‌ها به معرفی می‌کنند دنیایی دور و پر از ابهام است. با فراگیر شدن این فناوری‌ها مسائل جدیدی بروز خواهد کرد که فناوران پاسخی برای آن نخواهند داشت و دانشمندان فلسفه، حقوق و سیاست باید به آنها پاسخ دهند. نهایتاً می‌توان نتیجه گرفت در سال‌های آتی نقش دانشمندان علوم انسانی در این دست همایش‌ها و به طور کلی در فناوری‌های جدید پررنگ‌تر خواهد شد.
مقدمه
انتهای یکی از پنل‌ها با موضوع متاورس است و مجری پنل اینگونه ادامه می‌دهد: «در پایان پنل هستیم و می‌خواهم سؤالی از شما بپرسم که هیچ کدام انتظار آن را ندارید؛ سؤالی که باید کوتاه و سریع به آن پاسخ دهید: فرض کنید یک هفته زمان آزاد به شما هدیه داده شده و تنها کاری که در این زمان می‌توانید انجام دهید این است که یکی از ابعاد حرفه‌ای‌تان را توسعه دهید. به من بگویید در این زمان یک هفته‌ای چه موضوعی را مطالعه می‌کنید و کدام جنبه حرفه‌ای خودتان را توسعه می‌دهید؟»
برای چند لحظه سکوت اعضای پنل را فرامی‌گیرد. مجری ادامه می‌دهد: «چه کسی می‌خواهد اولین نفری باشد که پاسخ دهد؟» دیوید کارمونا از مایکروسافت اولین نفری است که دستش را بالا می‌برد تا پاسخ دهد. پیش زمینه تحصیلات آکادمیک دیوید شیمی است. دیوید ترجیح می‌دهد ترکیب هوش مصنوعی و شیمی را مطالعه کند. پنج نفر دیگر این پنل هم به این سؤال پاسخ می‌دهند. پاسخ‌هایی که شاید پنجره‌ای باشد برای بررسی روی دیگری از فناوری‌های جدید نظیر هوش مصنوعی و متاورس. پاسخ سایر اعضای پنل این است: تاریخ، فلسفه، اخلاق، روانشناسی و حقوق. موضوعاتی که تقریباً جایگاهی در میان جامعه فناور در کشور ما ندارد. در این مقاله با استفاده از محتویات همایش جهانی موبایل 2023 بارسلون، می‌خواهم ابعاد دیگری از فناوری‌های جدید را قدری شفاف کنم.
اصل کلام
هر کسب‌وکار یا فناوری جدیدی که قصد ورود به دنیای ما را دارد اغلب از یک موضوع یا چالش اجتماعی نشأت گرفته و آرام آرام رشد کرده و تبدیل به یک فناوری و در ادامه کسب‌وکار می‌شود. بررسی کسب‌وکارها و فناوری‌های موجود امروزی این موضوع را اثبات می‌کند. لذا می‌توان نتیجه گرفت که هر فناوری علاوه بر بعد فنی، ابعاد و جنبه‌های مختلف دیگری هم دارد که باید در توسعه و بکارگیری آن مورد توجه قرار گیرد. تحلیل گفتمان‌های صورت گرفته در پنل‌های مختلف همایش MWC2023 برخی از ابعاد پنهان فناوری‌های معرفی شده را بیان می‌کند که در ادامه به برخی از آنها می‌پردازم.
بافت یا زمینه؛ روی دیگر فناوری
شاید بتوان گفت بافت یا زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی (Context) مهمترین بعد غیرفنی یا روی دگیر فناوری‌ها است. به این موضوع در پنل‌های مختلف نظیر «Enterprise Solution in the Metaverse» و «Natural Intelligence» اشاره شد. به عنوان مثال این موضوع مطرح شده که بحث امنیت یک موضوع مبتنی بر بافت یا زمینه است و امنیت در هر فرهنگی معنای خاص خود را دارد. یا زمانی که به کاربردهای آموزشی متاورس اشاره می‌شد تأکید شد که این کاربردها باید مبتنی بر بافت و زمینه باشد.
دنیایی دور و پر ابهام
در پنل «The F-word of Metaverse Future, Fad or Fraud» به یکی از شبهه‌های فراگیر در خصوص متاورس اشاره شد. این شبهه که متاورس برخی از انسان‌ها را می‌برد به یک دنیای مجازی و دیگر آنها به این دنیا برنمی‌گردند. مجری پنل سؤالات مختلفی از اعضا در این خصوص پرسید و تقریباً همه اعضای پنل جواب قاطع و محکمی به آن ندادند و جواب‌ها همه مبهم بود. اما ژیان‌شو از ZTE در اثنای این بحث قاطعانه به این سؤال جواب داد: «دنیای موازی دیگری وجود نخواهد داشت؛ زندگی دومی در کار نخواهد». از مجموعه این بحث می‌توان نتیجه گرفت که دنیای مجازی، حقیقی و حقیقی-مجازی آینده در حال حاضر برای ما بسیار مبهم است و در آینده نزدیک نیز به آن نخواهیم رسید.
موازنه درآمد-هزینه در روی دیگر فناوری
موازنه درآمد و هزینه هم می‌تواند روی دیگر فناوری‌های جدید باشد. بسیاری از فناوری‌های معرفی شده در این همایش جهانی در نگاه اول بسیار جذاب و دلنشین هستند، اما پیاده‌سازی آنها مستلزم صرف هزینه‌های بسیار زیاد است. هزینه‌هایی که تقریباً آنها را نمی‌بینیم که اگر می‌دیدیم شاید قدری از جذابیت فناوری‌ها می‌کاست. موازنه منفعت-هزینه بکارگیری این فناوری‌ها می‌تواند نتایج تأمل‌برانگیزی داشته باشد. به عنوان مثال در یکی از پنل‌ها برای برجسته کردن کارکردهای بلاکچین در حوزه امنیت این واقعیت مطرح می‌شود که «4 درصد GDP جهان در نتیجه نبود امنیت سایبری از بین می‌رود» اما به این موضوع اشاره نمی‌شود که برای استقرار فناوری‌هایی جدید نظیر بلاکچین برای ارتقای امنیت چند درصد از GDP جهانی باید هزینه شود؟
چالش کیفیت محتوا
موضوع دیگری که در این همایش به آن اشاره می‌شود «چالش کیفیت محتوا» است. متاورس، هوش مصنوعی و هر فناوری جدیدی که معرفی می‌شود، فقط یک فناوری نیست؛ سخت‌افزار، نرم‌افزار و شبکه هم نیست. بلکه پاسخی است به نقص در کیفیت محتوا. افراد و کاربران در این فناوری‌ها به دنبال محتواهای با کیفیت مطلوب مدنظر خودشان هستند. اگر آنها این کیفیت را در جای دیگری پیدا می‌کردند به سراغ این فناوری‌ها نمی‌آمدند.
فلسفه، حقوق، سیاست
روی دیگر فناوری مباحث علوم انسانی و بویژه فلسفی مستتر در آن است. مباحث و ابعاد علوم انسانی قطعاً در توسعه فناوری‌ها نقش دارد. علوم انسانی روی دیگر فناوری‌هاست که اغلب برای ما پنهان است و به آن توجهی نداریم. موضوعاتی که برای فناوران و تکنوکرات‌ها اغلب نامأمنوس و بعضاً نفرت‌انگیز است. اینکه این فناوری‌ها اساساً از کجا نشأت می‌گیرد؟ فلسفه آن چیست؟ چه ابعاد حقوقی دارد؟ ابعاد اجتماعی آن چیست؟ چه موضوعات سیاسی در توسعه آن تأثیرگذار است؟ و سؤالات دیگری از این دست.
در پنل «Natural Intelligence; Can AI Really think for Itself» یکی از حاضران در سالن در خصوص ارتباط بین هوش مصنوعی و خودآگاهی سؤال می‌پرسد. یکی از اعضای پنل اینگونه پاسخ می‌دهد: «این دقیقاً همان جایی است که هوش مصنوعی شروع می‌کند به تلوتلو خوردن و فناوران قبل از توسعه باید برگردند و پاسخ سؤالات مبنایی مختلفی را پیدا کنند: تفکر چیست؟ فکر کردن چگونه اتفاق می‌افتد؟ آگاهی چیست و آگاهی چگونه رخ می‌دهد؟ حافظه انسان با چه ساز و کاری عمل می‌کند؟ چه فرایندهای فیزیکی در مغز رخ می‌دهد؟ و …»
ابعاد حقوقی، روانشناسی و اجتماعی
علاوه بر این در پنل «Safeguarding the Me in Metaverse» به ابعاد حقوقی، روانشناسی و اجتماعی فناوری‌ها اشاره می‌شود و سؤالات و چالش‌های مختلفی در این زمینه مطرح می‌شود. سؤالاتی در خصوص اعمال حاکمیت دولت‌ها، موضوعات اخلاقی و رفتاری، روانشناسی کودکان و غیره. موضوعات حقوقی روی دیگر فناوری است. بویژه زمانی که فناوری‌ها در مقام کاربرد شکل عملیاتی به خود می‌گیرند چالش‌های حقوقی بیشتر نمایان می‌شود. در پنل «Connecting Everyone & Everything Beyond Mobile» زمانی که در خصوص خودروهای هوشمند بحث می‌شود یکی از اعضای پنل که فعال در این حوزه است به برخی از چالش‌ها اینگونه اشاره می‌کند: «شرکت‌های ارائه دهنده این خدمات از طریق حسگرهای خودرو اطلاعات زیادی در مورد مشتریان خود در اختیار دارند. آیا آنها می‌توانند این داده‌ها را در اختیار دیگران قرار دهند یا بفروشند؟ آیا باید در اختیار دولت قرار دهند؟ اساساً شرکت‌ها چه مسئولیتی در قبال این داده‌ها دارند؟ اطلاعاتی نظیر الگوی رانندگی، شرایط در زمان تصادف، شرایط جسمانی و … رانندگان در اختیار شرکت‌ها است. آیا در زمان تصادف این اطلاعات را باید در اختیار پلیس قرار دهیم؟ آیا شرکت‌های بیمه باید این اطلاعات را داشته باشند؟ و سؤالات حقوقی دیگر که همچنان بی‌پاسخ است.»
روی دیگر فناوری
روی دیگر فناوری، چالش‌ها و مسائل فناوری‌های جدید و بویژه هوش مصنوعی است که روز به روز در حال نمایان‌تر شدن است. چالش‌هایی که پیش روی فناوران و تکنوکرات‌ها است اما جنس این چالش‌ها فنی نیست. مناظره جنجالی دو مدیر مطرح جهان، ایلان ماسک و جک ما، در سال 2019 درباره آینده هوش مصنوعی یکی از نمودهای جالب توجه به این چالش‌ها است. ایلان ماسک معتقد است روزی خواهد رسید که قدرت هوش مصنوعی از انسان‌ها بیشتر خواهد شد و این هوش مصنوعی است که انسان‌ها را مدیریت خواهد کرد. اما در مقابل جک ما چنین اعتقادی ندارد و انسان را واجد ویژگی‌هایی می‌داند که هیچ‌گاه مقهور هوش مصنوعی نخواهد شد. هر دو هم استدلال‌های خودشان را دارند.
اگر به همایش جهانی موبایل چند سال گذشته برگردیم و موضوعات پنل‌ها و پیشینه و حرفه اعضای حاضر در آنها را بررسی کنیم به ندرت موضوعات غیرفنی می‌بینیم. اما با توجه به چالش‌ها و روندهای موجود پیش‌بینی می‌شود متخصصان علوم انسانی و اجتماعی در سال‌های آینده نقش پررنگ‌تری در این همایش جهانی خواهند داشت.
